Biyolojik donanımı hepimizin çok iyi bildiği gibi insanı gezegenimizdeki diğer tüm canlılardan büyük ölçüde
ayıran şey, zihnimiz.

Primatlar grubunun pek çok üyesi ile aynı özellikleri barındıran sinir sistemimiz, farklı şekilde gelişerek bizi tüm diğer canlılardan ayıran şu anki konumumuza getirdi şüphesiz. Beyin sapı, temel yaşamsal faaliyetleri düzenleyen beynin en ilkel bölümü. Yani sinir sistemine sahip tüm canlılarda mevcut bu bölüm. Midbrain olarak tanımladığımız bölüm de yine yaşamsal fonksiyonları dengelemeye, düzenlemeye ayrılmış kısım.

Bizi diğer canlılardan ayıran kısımlar bunlar değil elbette. Dış kabuk diye tabir ettiğimiz korteks. Bilinçli faaliyetlerimizin tümünü gerçekleştirdiğimiz, algıladığımız dış dünyanın analizini yapan, bilinç halinde karar verdiğimiz pek çok şeyin kaynağı olan bölüm.

Bilişsel Sistem Nedir?
Bilişsel sistem, zihinsel süreçlerin en karmaşık kısmıdır.

Sisteme(sistem, bilişsel süreçlerin gerçekleştiği zihin anlamında kullanıldı) giren bilgi önce tanımlama aşamasından geçer, ardından tanımlanan nesne algılanır ve en sonunda bilişsel sistem tarafından anlamlandırılır. Bilişsel psikolojiyi diğer alanlardan ayıran en temel fark, dışarıdan gelen uyarıcıyı bilgi olarak tanımlamasıdır. Dışarıdan gelen her şey bilgidir. Sistem o cansız uyarıcıya anlam yükler. Yüklenen bu anlam doğrultusunda ise davranış ortaya çıkar. Uzun yıllar davranış ortaya çıkmadan önce neler yaşandığı belirsizlik olarak kalmıştır. İçeride neler olduğunu anlayabilmek için ‘kara kutu’nun içinde ne olduğunu keşfetmek gerekti.

Bu bilginin keşfedilebilmesi için iki bilgiye ihtiyacımız vardı.
Ne tür yapılar(structures) var?
Ne tür işlemler(processes) yapılıyor?
Aslında bu iki bilgiye ulaşıldığında, kara kutuyu anlamlandırabilecektik.

Yapılar ve işlemler birlikte çalışır. Örneğin elma bir yapıdır, elmayı hatırlamak ise bir işlemdir. Yani aslında işlemi anlamadan yapıyı ortaya çıkaramıyoruz. Yapıyı bilmeden de işleme neyi soracağımızı bilemiyoruz.

Bilişsel Sistem Nasıl Çalışır?
Bilişsel sistemin çalışma prensibini açıklayabilmek için uzmanlar bir model önermek istediler.
Bu model o kadar doğrudur ki, hala çok etkilidir. Information processing(bilgi işleme) üzerine
kurulan bir modeldir.

Bu modele göre; Uyarıcı gelir. Bu uyarıcı ilk olarak duyu belleği tarafından karşılanır.
Duyu belleği(SM) tamamen bilinç dışında çalışır ve çok kısa sürelidir. Dışarıdan gelen bilgi, sisteme girdikten sonra kopya edilerek bir süre orada tutulmalıdır.
Duyu belleğine gelen bilgi adına dikkat(attention) ve model tanıma(pattern recognition) dediğimiz iki işlemci tarafından işlenir. Burada işlenmiş bilgi ise yeniden duyusal belleğe gönderilerek bilginin önemi duyusal belleğe bildirilir.
Bu iki işlemci aynı zamanda aldığı bilgiyi kısa süreli hafızaya(STM)da gönderir.

STM, bilişsel sistem içinde bilinçli işlem yapan tek yapıdır. STM’de bilgi gerektiği kadar başka bilgiler ile birleştirilir ve bilgi unutulmasın diye üçüncü bir bellek yapısına transfer edilir: Uzun süreli hafıza(LTM).

LTM’de üç büyük süreç işlemektedir. Bunlar kodlama, depolama ve geri çağırma süreçleridir.
Kodlama duyu belleğinde başlar ve o nesne ile ilgili gelen her yeni bilgide güncellenir.
Depolama, bilgiyi sınırsız bir hafıza içinde muhafaza etmemizi sağlar. Geri çağırma ise, bilgiyi gerek duyduğumuzda STM’e göndererek uzun süreli bellekte mevcut olan bilgiyi kullanmamızı sağlar.

Uzun süreli hafızadaki bilgiyi rasyonel şekilde kodlamak önemlidir. Şemalar arasında köprüler kurmayı kolaylaştırır.

Bunun da en kolay yolu anlamaktır. Bellekte boşluk oluşmaması için hatırlamak istediğimiz şeyi anlamalıyız.

Norman’ın da dediği gibi; “Çok iyi hatırlamak istiyorsanız çok iyi anlayın, yeter.”